គន្លឹះ ៤ យ៉ាង បណ្តុះចិត្តស្ងប់
ចិត្ត សំ. បា. ( ន. ) (mind, citta) ធម្មជាតិសម្រាប់សន្សំអារម្មណ៍, សម្រាប់គិត គឺវិញ្ញាណ : ចិត្តត្រង់, ចិត្តវៀច; ចិត្តល្អ, ចិត្តអាក្រក់ ។ល។
ចិត្ត ចិត-តៈ ឬ ចិត-ត្រៈ បា.; សំ. ( គុ. ឬ ន. ) (ចិត្ត; ចិត្រ) ដែលគេវិចិត្តហើយ, ដែលគេធ្វើដោយផ្ចិតផ្ចង់រួចស្រេចហើយ (ម. ព. ពិចិត្ត ឬ វិចិត្រ ទៀតផង) ។ ច្រើនប្រើជា គុ. ជាង; ផ្សំជាមួយនឹងនាមសព្ទដទៃឲ្យជាបទសមាសបាន តាមគួរដល់ការប្រកប, ដូចជា ចិត្តកម្ម រូបភាព, រូបដែលគេគូរ, ដែលគេឆ្លាក់, គំនូរ, ចម្លាក់…។ ចិត្តការ ឬ ចិត្រការ្យ (–កា) ឬក៏ ចិត្រករ ជាងគំនូរ, ជាងលាបថ្នាំរំលេចព័ណ៌ … (ស្ត្រីជា ចិត្តការិកា) ។ ចិត្តវិជ្ជា ឬ ចិត្រវិទ្យា វិជ្ជា ឬវិទ្យាខាងការវិចិត្រ ។ល។ល។ ចិត្រ
ចិត្តគឺជាការជួបពិសោធន៍អត្តនោម័តផ្ទាល់ខ្លួននៃបុគ្គលម្នាក់ៗចំពោះអ្វីមួយដែលតែងតែប្រែប្រួលជានិច្ចពីខណៈពេលមួយទៅខណៈពេលមួយទៀត។
ទស្សនៈនៃ “ចិត្ត” គឺពិបាកយល់ហើយនៅក្នុងភាសាផ្សេងៗគេយល់ឃើញផ្សេងៗគ្នាផងដែរ។ពាក្យថាចិត្តនៅក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនាជាភាសាសំស្រ្កឹតគឺ ចិត្តៈ (ចិតតាក់) ហើយពាក្យនេះមានអត្ថន័យទូលំទូលាយច្រើនបែបច្រើនយ៉ាងណាស់។វារាប់បញ្ចូលទាំងចក្វាយតនៈផងទាំងពាក្យសំដីផងទាំងទស្សនៈអរូបីផងទាំងអារម្មណ៍ផងទាំងអារម្មណ៍នៃសេចក្តីសុខនិងអារម្មណ៍នៃសេចក្តីទុក្ខផងទាំងការយកចិត្តទុកដាក់ផងទាំងការភាវនានិងទាំងបញ្ញាផងដែរហើយក៏នៅមានច្រើនទៀតដែរ។នៅពេលណាដែលព្រះពុទ្ធសាសនានិយាយអំពីចិត្តនោះគឺគេសំដៅទៅលើរាល់ប្រភេទនៃសកម្មភាពផ្លូវចិត្តទាំងនោះ។
ខុងជឺ លើកឡើងថា៖
ជីវិតសាមញ្ញណាស់ តែមនុស្សទទូចធ្វើឲ្យជីវិតស្មុគស្មាញ ។
ពាក្យនេះពិតជាមានអត្ថន័យឆ្លុះបញ្ចាំងពីសច្ចភាពក្នុងជីវិតរស់នៅប្រចាំថ្ងៃណាស់។ ជីវិតរបស់យើងច្រើនតែល្អក់កករដោយសារតែយើងខ្លួនយើង ជាជាងដោយសារកត្តាខាងក្រៅ។ សូមសាកល្បងគិតមើលចាប់តាំងពីក្រោកពីដំណេករហូតមកដល់កន្លែង ធ្វើការតើយើងបានធ្វើអ្វីខ្លះឲ្យជីវិតរបស់យើងសៅហ្មង។ ពេលបើកបរតាមផ្លូវយើងតែងតែងទើសចិត្តនឹងអ្នកនេះ ទើសចិត្តនឹងអ្នកនោះថាបើកបរមិនចេះគិត ឬទើសចិត្តនឹងភ្លើងស្តុបថាយូរពេកជាដើម។ យើងហាក់ដូចជាប្រញាប់ណាស់ ដោយការពិតទៅយើងមិនមានការប្រញាប់អ្វីសោះ។ ចិត្តរបស់យើងចង់បើកម៉ូតូ ឡាន ឲ្យលឿនដូចចិត្ត។ល។ ជីវិតរបស់យើងហាក់ដូចជាមិនបានស្ងប់សុខសោះ។ តើត្រូវធ្វើដូចម្តេចទើបចិត្តស្ងប់?
១. អប់រំចិត្ត
ចិត្តជាធម្មជាតិដែលអាចអប់រំបាន។ ដើម្បីឲ្យចិត្តស្ងប់ គេត្រូវចេះអប់រំចិត្តជារៀងរាល់ថ្ងៃ ពោលគឺកុំបណ្តោយចិត្តឲ្យធ្វើតាមតែចិត្ត។ ឧទាហរណ៍ដូចក្នុងករណីធ្វើដំណើរតាមផ្លូវ បើយើងមិនមានការប្រញាប់ទេ យើងគួរដាស់តឿនខ្លួនឯងថាយើងត្រូវបើកបរតាមធម្មតាមិនមានអ្វីជាប្រញប់ទេ។ យើងត្រូវមានសតិរលឹកដឹងជានិច្ចនូវទង្វើរបស់ខ្លួន គឺកុំធ្វើតាមតែចិត្ត ធ្វើអ្វីក៏ដោយត្រូវស្ថិតក្រោមការពិចារណាជានិច្ច។
កាលបើគេបានអប់រំល្អហើយ ធ្វើឲ្យស្ងប់បរិសុទ្ធរមែងប្រព្រឹត្តទៅដើម្បីប្រយោជន៍ និងសេចក្ដីចម្រើនយ៉ាងក្រៃលែងអាចនាំសេចក្ដីសុខមកឲ្យជានិច្ច។ សេចក្ដីសុខដែលកើតមកអំពីការអប់រំចិត្តឲ្យស្ងប់នឹងបរិសុទ្ធជាសេចក្ដីសុខយ៉ាងត្រជាក់ត្រជំ មិនមានសេចក្ដីសុខណាៗក្នុងលោកស្មើបានឡើយ។ ប្រយោជន៍ដែលកើតអំពីការអប់រំចិត្ត ចែកចេញជា ៣ ជាន់ គឺ ជាន់ទី១, ប្រយោជន៍ក្នុងបច្ចុប្បន្ន (ទិដ្ឋធម្មិកត្ថៈ) ជាន់ទី២, ប្រយោជន៍ក្នុងបរលោក (សម្បរាយិកត្ថៈ) និងជាន់ទី៣, ប្រយោជន៍ឧត្ដម គឺព្រះនិព្វាន (បរមត្ថៈ)។
២. សុខចិត្ត
មនុស្សយើងច្រើនតែប្រកាន់ថាគំនិតរបស់ខ្លួនត្រឹមត្រូវ ចង់ឲ្យអ្នកដទៃធ្វើតាមខ្លួន លុះដល់គេមិនធ្វើតាមក៏កើតក្តីខឹងក្តៅក្រហាយ។ មនុស្សយើងច្រើនតែយល់ថារឿងនេះ ត្រូវធ្វើបែបនេះទើបត្រឹមត្រូវ លុះដល់គេមិនធ្វើតាមបែបនោះ ក៏យល់ថាខុស រួចក៏ប្រកាន់ខឹងភ្លាម។ មនុស្សយើងច្រើនគិតថាពិភពជុំវិញគួរតែមានសភាពបែបនេះ បែបនោះ ឧទាហរណ៍ ផ្លូវនេះគួរតែមានភ្លើងស្តុប ផ្លូវនេះគួរតែពង្រីកឲ្យធំ ឬថាថ្ងៃនេះមិនសមនឹងមានភ្លៀងទេ ។ល។ លុះដល់ពិភពខាងក្រៅមិនសមតាមគំនិតរបស់ខ្លួនក៏ទៅជាសៅហ្មងចិត្ត។ ត្រង់ចំនុចនេះ យើងគ្រាន់តែបើកចិត្តទទួលស្គាល់ថា ជីវិតគឺអញ្ចឹង មនុស្សផ្សេងគ្នាគំនិតផ្សេងគ្នា អ្វីដែលត្រូវកើតវាគង់តែនឹងកើតឡើង ឬយើងគ្រាន់តែចាត់ទុកថាអ្វីៗដែលកើតឡើងគឺដូចជាខ្សែភាពយន្តមួយ រឿងតែប៉ុណ្ណោះ។ គ្រាន់តែសុខចិត្ត ទទួលប៉ុណ្ណេះ ចិត្តរបស់យើងនឹងស្ងប់សុខ។
៣. សម្រាកចិត្ត
ជារៀងរាល់ថ្ងៃ គេគួររកពេលវេលាសម្រាកចិត្តយ៉ាងហោចណាស់ឲ្យបាន ១០ នាទី (សូមអានបន្ថែម វិធីសាស្ត្រសម្រាកខួរក្បាល) ។ មុនពេលគេង និងពេលក្រោកពីដំណេក គេគួរតាំងចិត្តថា ចិត្តរបស់ខ្ញុំស្ងប់ស្ងាត់ល្អបរិសុទ្ធជាដរាប។ ចូរតាំងចិត្តដូច្នេះជារៀងរាល់ថ្ងៃ ចិត្តនឹងកាន់តែស្ងប់ទៅៗជាពុំខាន។
៤. ផ្តល់ក្តីស្រឡាញ់ដោយឥតលក្ខខណ្ឌ
មនុស្សយើងស្រឡាញ់អ្វីមួយច្រើនតែមានលក្ខខណ្ឌ។ ស្រឡាញ់មនុស្សម្នាក់ គឺចង់ឃើញគេធ្វើអ្វីម្យ៉ាងដែលខ្លួនពេញចិត្ត។ ឧទាហរណ៍ ចង់ឲ្យគេយកចិត្តទុកនឹងខ្លួនឲ្យបានច្រើន ចង់ឲ្យគេយល់ចិត្ត ចង់ឲ្យគេចំណាយពេលជាមួយខ្លួនឲ្យបានច្រើន។ ទាំងអស់នេះសុទ្ធតែជាលក្ខខណ្ឌ។ បើស្រឡាញ់គេហើយ គេមិនសូវយកចិត្តទុកដាក់នឹងខ្លួន នោះចិត្តទៅជាក្តៅក្រហាយនៅមិនសុខ។ ដូចនេះឃើញថាមនុស្សយើងចេះតែចង់ផ្គាប់ចិត្តខ្លួនឯងគ្រប់ពេល សូម្បីតែក្តីស្រឡាញ់ក៏ត្រូវការផលតបស្នងដែរ។ កុំថាឡើយសេចក្តីស្រឡាញ់ចំពោះមនុស្ស ទោះបីជាចំពោះសត្វក៏ត្រូវការលក្ខខណ្ឌដែរ។ ឧទាហរណ៍យើងស្រឡាញ់ឆ្មា យើងចិញ្ចឹមវាផ្តល់អាហារឲ្យវា តែយើងចង់ឲ្យវាចាប់កណ្តុរ ឬមួយចង់ឲ្យវាចេះបន្ទោរបង់ក្រៅផ្ទះ ។ល។ តែបើវាមិនបានធ្វើដូចចិត្តយើងគិតទេ យើងបែរជាមិនសុខចិត្តទៅវិញ។ ដូច្នេះវិធីមួយដែលនាំទៅដល់ចិត្តស្ងប់បាន គឺរៀនផ្តល់ក្តីស្រឡាញ់ដោយឥតលក្ខខណ្ឌ ពោលគឺស្រឡាញ់ដោយមិនចង់បានផលតបស្នងអ្វីទាំងអស់។ វីធីសាស្ត្រមួយជួយបណ្តុះសេចក្តីស្រឡាញ់ឥតលក្ខខណ្ឌគឺការបណ្តុំកូនឈើ ពីព្រោះឈើមិនចេះនិយាយមិនចេះធ្វើឲ្យមនុស្សខកចិត្តឡើយ។ នៅពេលអនុវត្តជោគជ័យទៅដើមឈើហើយគេអាចបន្តអនុវត្តន៍លើសត្វមានជីវិត ហើយចុងក្រោយគឺមនុស្សទូទៅ។
អត្ថបទទាក់ទង