តើគុណធម៌ចាំបាច់របស់អ្នកដឹកនាំមានអ្វីខ្លះ?
គុណធម៌ចាំបាច់របស់អ្នកដឹកនាំ
គុណធម៌សម្រាប់អ្នកដឹកនាំមានច្រើនណាស់ក្នុងទីនេះ គឺសូមលើកយកតែ២យ៉ាង មកអធិប្បាយតែប៉ុណ្ណោះ ព្រោះពីរយ៉ាងនេះគ្រប់ដណ្ដប់នូវគុណធម៌ដទៃទៀតសព្វគ្រប់ទាំងអស់។
គុណធម៌ ២យ៉ាងនេះគឺ ៖ ទសពិធរាជធម៌ និង ព្រហ្មវិហារធម៌។ គុណធម៌ទាំង ២ យ៉ាងនេះមានសេចក្ដីអធិប្បាយដូចតទៅ៖
ក. ព្រហ្មវិហារធម៌ (Brahmavihāra)
តើព្រហ្មវិហារធម៌មានអ្វីខ្លះ ? ព្រហ្មវិហារធម៌មាន មេត្ដា ករុណា មុទិតា និង ឧបេក្ខា។
មេត្ដា (Loving-kindness, Benevolence)
មេត្ដា គឺសេចក្ដីអាណិត ស្រឡាញ់ ចង់ឲ្យអ្នកផងបានសុខ ។ មេដឹកនាំតែងតែមានការអាណិតអាសូរជានិច្ចដល់អ្នកក្រោមបង្គាប់ និងប្រជាពលរដ្ឋ ។ យកចិត្ដទុកដាក់ខ្ពស់បំផុត ពោលគឺ បើស្រឡាញ់ខ្លួនឯងប៉ុណ្ណា ត្រូវតែស្រឡាញ់អ្នកដទៃ ក្រុមការងារ កូនចៅ អ្នកក្រោមបង្គាប់ និងប្រជាពលរដ្ឋប៉ុណ្ណឹងដែរ ។ ព្រះបាទជ័យវរ្ម័នទី៧ ជាក្សត្រដែលមានទសពិធរាជធម៌ និងព្រហ្មវិហារធម៌ពិតប្រាកដ ទ្រង់យកព្រះទ័យទុកដាក់ខ្វាយខ្វល់ចំពោះរាស្ដ្រជានិច្ច “ទ្រង់មានព្រះទ័យព្រួយបារម្ភចំពោះរោគរបស់ប្រជារាស្ដ្រព្រះអង្គ ជាងព្រះអាពាធព្រះអង្គទៅទៀត ព្រោះថាសេចក្ដីទុក្ខរបស់រាស្ដ្រ គឺជាសេចក្ដីទុក្ខរបស់អ្នកគ្រប់គ្រងទាំងឡាយ មិនមែនសេចក្ដីទុក្ខផ្ទាល់ព្រះអង្គទេ ដែលនាំឲ្យព្រះអង្គព្រួយឈឺចាប់នោះ” ។ បើមេត្តាជាសេចក្តីអាណិត ស្រឡាញ់ ចង់ឲ្យអ្នកផងបានសុខ ការយល់ដូច្នេះដូចជាច្របូកច្របល់ចែកគ្នាមិនដាច់រវាងមេត្តានិងករុណា!
ករុណា (Compassion)
ករុណា ចេះជួយសង្គ្រោះអ្នកដទៃឲ្យបានសេចក្ដីសុខ ។ មេដឹកនាំត្រូវចេះជួយសង្គ្រោះអ្នកក្រីក្រលំបាក អ្នករងគ្រោះ អ្នកដែលស្ថិតក្នុងភាពល្ងង់ខ្លៅ និងអ្នកមានវិបត្ដិផ្សេងៗ ។ មេដឹកនាំត្រូវតែហ៊ានលះបង់គ្រប់បែបយ៉ាង ដើម្បីជួយសង្គ្រោះជនរួមជាតិខ្លួនឲ្យរួចផុតពីសេចក្ដីទុក្ខវេទនា ទាំងអស់ តែដំណោះស្រាយក្នុងការជួយសង្គ្រោះ ត្រូវដោះស្រាយពីដើមចមនៃបញ្ហា កុំព្យាយាមដោះចុងបញ្ហា វាជាការខាតពេល ខាតធនធានឥតប្រយោជន៍ ហើយបើប្រឹងដោះខ្លាំងប៉ុណ្ណា បញ្ហាក៏នឹងកើនឡើងប៉ុណ្ណោះ ទោះដោះរហូតស្លាប់ទាំងខ្លួនទៀត ក៏ពុំអាចចប់បានឡើយ ។ ព្រះពុទ្ធអង្គជាគំរូស្រាប់ ព្រះអង្គហ៊ានលះបង់រាជសម្បត្ដិ យសសក្កិ សេចក្ដីសុខផ្ទាល់ខ្លួន និងកាមកិលេស តណ្ហាផ្សេងៗ រហូតដល់អាយុជីវិត ដើម្បីស្វះស្វែងរកផ្លូវសង្គ្រោះមនុស្សលោកទូទៅឲ្យរួចផុតពី អវិជ្ជា គឺសេចក្ដីទុក្ខ ។
មុទិតា (Empathetic joy)
មុទិតា មេដឹកនាំមិនត្រូវមានចិត្ដច្រណែនឈ្នានីស ឬអន់ចិត្ដចំពោះការរីកចម្រើន ជោគជ័យរបស់អ្នកដទៃ ឬអ្នកក្រោមបង្គាប់ ឬប្រជាពលរដ្ឋឡើយ ។ ផ្ទុយទៅវិញ មេដឹកនាំ ត្រូវសប្បាយត្រេកអរនឹងសេចក្ដីសុខចម្រើនរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ឬរីករាយសាទរ ពេលឃើញពលរដ្ឋបានសេចក្ដីសុខដោយសារខ្លួន ។ ក្រោយពីពេលខ្លួនបានជួយសង្គ្រោះ ទោះបីជាគេមិនថ្លែងអំណរគុណក៏ដោយ ក៏មិនត្រូវទោមនស្ស ។ មានន័យថា មេដឹកនាំ មិនត្រូវរម្លឹកគុណរបស់ខ្លួន អួតប្រាប់គេឲ្យដឹងពេលជួយអ្នកដទៃនោះទេ ។ តែផ្ទុយទៅវិញ មេដឹកនាំត្រូវសរសើរ និងអរគុណចំពោះប្រជាពលរដ្ឋ ដែលបានធ្វើល្អមកលើខ្លួន ទោះជាអំពើល្អនោះតិចក្ដី ច្រើនក្ដី ។
ឧបេក្ខា (Equanimity)
ឧបេក្ខា មេដឹកនាំត្រូវប្រកាន់ចិត្ដជាកណ្ដាល មិនលំអៀង ព្រោះស្អប់ ស្រឡាញ់ ច្រណែន និន្ទាឈ្នានីស អន់ចិត្ដ ។ មេដឹកនាំស្មោះស្មើចំពោះប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ ដោយមិនរើសអើង ដោយសារភាពអគតិ និងការប្រកាន់បក្សពួកឡើយ ។ អ្នកដឹកនាំត្រូវបង្កើតគោលការណ៍រួម និងច្បាប់រដ្ឋជាច្បាប់មួយមានសមភាពអនុវត្ដន៍លើជនទូទៅដូចៗគ្នា ហើយជាអ្នកនាំមុខគេប្រតិបត្ដិ ប្រកាន់គោលការណ៍ និងអនុវត្ដច្បាប់ឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ។
ខ. ទសពិធរាជធម៌ (Dasavidha-rājadhamma)
ទសពិធធម៌ ឬទសពិធរាជធម៌ (Dasavidha-rājadhamma ឬ Rajādhamma 10 (“Ten Fold Virtue of the Ruler”) គឺជាធម៌របស់ព្រះពុទ្ធដែលអ្នកដឹកនាំមនុស្ស អង្គការ ក្រុមហ៊ុន ការិយាល័យ ប្រទេស ឬស្ថាប័ននានាគួរតែប្រតិបត្តិជាប់ជានិច្ច។ ទសពិធធម៌ អាចរកឃើញនៅក្នុងគម្ពីរព្រះត្រៃបិដក នៅក្នុងគម្ពីរខុទ្ទកនិកាយ (Khuddakanikāya) នៃវគ្គជាតក (Jātaka) សៀវភៅលេខ ៦១ ទំព័រ ១២៨ កថាខណ្ឌ ២៤០ ដែលមានសេចក្តីថា ៖ “(ព្រះរាជា …) ម្នាលបក្សី យើងតែងប្រមើលមើលនូវកាលអនាគតដ៏វែង យើងឋិតនៅ ក្នុងធម៌ ១០ ប្រការ មិនតក់ស្លុតនឹងបរលោកឡើយ។ (ធម៌ ១០ ប្រការគឺ) ទាន ១ សីល ១ បរិច្ចាគ ១ ភាពនៃចិត្តត្រង់ ១ ភាពនៃចិត្តទន់ ១ តបៈគឺឧបោសថសីល ១ ការមិនក្រោធ ១ ការមិនបៀតបៀន ១ ខន្តី ១ កិរិយាមិនភ្លាត់ ១ ។ យើងឃើញ នូវកុសលធម៌ទាំងនេះ ឋិតនៅក្នុងខ្លួន លំដាប់នោះ បីតិនិងសោមនស្សជាច្រើន កើតឡើងដល់យើង ដោយប្រការដូច្នេះ ។ ឯបក្សី ឈ្មោះសុមុខៈ មិនបានគិត ហើយបញ្ចេញ នូវវាចាដ៏ទ្រគោះ ព្រោះតែមិនបានដឹងច្បាស់ នូវការប្រទូស្ត ក្នុងចិត្ត របស់យើង ។ បក្សីនោះ លុះខឹងហើយ ក៏បញ្ចេញនូវវាចាដ៏ទ្រគោះ ដោយឥតគំនិត (ពោល) នូវទោសទាំងឡាយដែលមិនមានក្នុងពួកយើង ពាក្យនេះមិនមែនដូចពាក្យនៃបុគ្គលមានប្រាជ្ញា (ពោលហើយ) ទេ ។”
គោលធម៌ទាំង ១០ប្រការ នេះ មេដឹកនាំគ្រប់រូបត្រូវតែប្រកាន់ខ្ជាប់ជានិច្ច ។ គោលធម៌ទាំង ១០ប្រការមាន ៖
ទាន (Dāna = charity)
ទាន គឺការផ្ដល់ឲ្យដូចជា វត្ថុ សម្ភារៈ ចំណេះដឹង ការអប់រំ ក្បួនច្បាប់ និងការអប់រំព្រះធម៌ ដល់ប្រជាពលរដ្ឋជាទីស្រឡាញ់របស់ខ្លួនជាដើម ។ មេដឹកនាំត្រូវហ៊ានលះបង់ធនធានផ្ទាល់ខ្លួន ធ្វើអំណោយទានដល់ប្រជាពលរដ្ឋដែលក្រីក្រលំបាក ។ មេដឹកនាំត្រូវធ្វើទានក្នុងគន្លងគតិបណ្ឌិត មិនមែនក្នុងបែបប្រជាភិថុតឡើយ ។ ពោលគឺ អំណោយជា ផ្លែ ខ្សែសន្ទូច និងចំណេះដឹង ដើម្បីឲ្យចេះរក ចេះស្ទូចត្រីចិញ្ចឹមជីវិតដោយខ្លួនឯង ។
សីល (Sīla = morality)
អ្នកដឹកនាំល្អ គឺជាអ្នកដែលប្រកាន់ខ្ជាប់វិន័យ អំពើល្អ តាមឱវាទព្រះពុទ្ធ ។ មេដឹកនាំត្រូវមានសីល៥ក្នុងខ្លួន ។
ទី១. សីលទាំង៥ រួមមានៈ អ្នកដឹកនាំមិនសាហាវយង់ឃ្នង មិនប្រព្រឹត្ដអំពើទុច្ចរិតផ្សេងៗ មិនបៀតបៀនមិត្ដរួមការងារ អ្នកក្រោមឱវាទ ប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួន រហូតដល់ការកាប់សម្លាប់ជាដើម ។
ទី២. អ្នកដឹកនាំមិនត្រូវពុករលួយ ស៊ីសំណូក លួចបន្លំ កេងយកទ្រព្យសម្បត្ដិជាតិ ឬទ្រព្យបុគ្គល ឬក្រុមគ្រួសារណាមួយ ដើម្បីប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ឬប្រយោជន៍ក្រុមគ្រួសារ និងបក្សពួកឡើយ ។ មេដឹកនាំត្រូវតែមានការស្មោះត្រង់ចំពោះជាតិគ្រប់ពេលវេលា ។
ទី៣. អ្នកដឹកនាំជាតិមិនត្រូវពោលពាក្យកុហក ត្រូវតែស្មោះត្រង់ តាំងពីការគិត និយាយ និងការធ្វើឡើងទៅ ។ ពោលគឺ គិត និយាយ និងធ្វើតែ១ ។ មេដឹកនាំជាតិមិនត្រូវគិតផ្សេងៗ និយាយផ្សេង ធ្វើផ្សេងនោះទេ ។
ទី៤. អ្នកដឹកនាំជាតិមិនមែនជាអ្នកដែលល្មោភកាម តណ្ហា បុណ្យសក្កិ អំណាច និងទ្រព្យសម្បត្ដិជាតិឡើយ ។ មិនត្រូវប៉ះពាល់កូន ប្រពន្ធគេ ឬធ្វើឲ្យខូចខាតផលប្រយោជន៍ជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ ។
ទី៥. មេដឹកនាំមិនត្រូវលង់ក្នុងការសេពគ្រឿងញៀន អាភៀន កញ្ឆា ស្រី ស្រា ល្បែង ព្រោះនាំឲ្យខូចស្មារតី និងប៉ះពាល់ដល់សុខភាព ។
សរុបមក មេដឹកនាំត្រូវគ្រប់គ្រងអារម្មណ៍ទាំង៦ឲ្យមានភាពប្រក្រតីជាដាច់ខាត គឺភាពសាមញ្ញ មិនវង្វេង និងលង់តាមអារម្មណ៍ទាំង៦នោះឡើយ ព្រោះនាំឲ្យមានចំណុចខ្សោយភ្លេចស្មារតី ។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ទុកថា “អ្នកធ្វេសប្រហែស បាត់បង់ស្មារតី ប្រៀបដូចមនុស្សស្លាប់” ។
បរិច្ចាគ ឬការលះបង់ (Pariccāga = altruism)
បរិច្ចាគ ឬការលះបង់ មេដឹកនាំត្រូវលះបង់ខ្លួនដើម្បីជួយសង្គ្រោះជាតិ ឲ្យរស់រាន មានជីវិតគង់វង្ស ។ ការលះបង់ជាកត្ដាសំខាន់ក្នុងទាក់ទាញជំនឿពីអ្នកក្រោមឱវាទ ឬអ្នកជុំវិញ ឲ្យដើរតាមខ្លួន ។ ភាពកំណាញ់ស្វិត នឹងធ្វើឲ្យអ្នកដឹកនាំបាត់បង់ប្រីយ៍ភាព បាត់បង់ជំនឿពីអ្នកផង ។ ការលះបង់ទីនេះ ចង់និយាយសម្ដៅទៅលើការលះបង់ដើម្បីសាងប្រយោជន៏អ្វីមួយសម្រាប់ សង្គមជាតិ ។ ក្នុងឋានៈជាមេដឹកនាំត្រូវហ៊ានធ្វើគំរូ នាំមុខគេ ក្នុងការធ្វើពលីកម្មអាយុជីវិត លះបង់តាំងពីធនធាន ពេលវេលា សេចក្ដីសុខផ្ទាល់ខ្លួន កិត្ដិយសមុខមាត់ រហូតដល់ជីវិត ដើម្បីធ្វើប្រយោជន៍ជូនជាតិ និងជួយសង្គ្រោះប្រជាពលរដ្ឋ ដែលកំពុងរងទុក្ខវេទនា ក្រីក្រ អត់ឃ្លាន ល្ងង់ខ្លៅ និងភ័យខ្លាច ។ តើត្រូវធ្វើការលះបង់អ្វីខ្លះ ? លះបង់ភាពមុខមាត់និយម សម្ភារៈហ៊ឺហា អំនួតអួតអាងនិយម អាត្មានិយម និងភាពភ្លើតភ្លើន ។
ដូចពោលខាងលើខ្លះៗមកហើយ ដើម្បីដឹកនាំគេ ត្រូវធ្វើឲ្យគេមានជំនឿ ស្រឡាញ់គោរពជាមុន ។ ដើម្បីឲ្យអ្នកផង ជឿស្រឡាញ់ ត្រូវធ្វើខ្លួនឲ្យសមសួន មានឫកពារថ្លៃថ្នូរ ដោយការវាចាកអំពើអបាយមុខផ្សេងៗ ។ ជាពិសេស លះបង់ការស្រេកឃ្លានមុខមាត់ អំនួតអួតអាង ភាពភ្លើតភ្លើននិងសម្ភារៈនិយម ហ៊ឺហាសម្បូរគ្មានព្រំដែន ។ ពោលគឺ ត្រូវតែចុះបម្រើពលរដ្ឋដល់ទីកន្លែង ។
អាជ្ជវៈ ឬសេចក្ដីស្មោះត្រង់ (Ājjava = honesty)
អាជ្ជវៈ គឺជាសេចក្ដីត្រង់ មិនវៀចវេរ ក្រឡិចក្រឡុច ។ មេដឹកនាំត្រូវស្មោះត្រង់ចំពោះឧត្ដមគតិរួម មុខងារ តួនាទីរបស់ខ្លួន ត្រង់ចំពោះក្រុមការងារ ត្រង់ចំពោះប្រទេសជាតិ និងប្រជាពលរដ្ឋ ត្រង់ទាំងការគិត ការនិយាយ និងការអនុវត្ដការងារ ត្រង់ចំពោះអ្នកក្រោមបង្គាប់ និងត្រង់ចំពោះសេចក្ដីល្អទាំងឡាយ ។ ភាពស្មោះត្រង់ ជាផ្លូវដ៏ល្អមួយ ញ៉ាំងឲ្យមានការជឿជាក់ពីអ្នកជុំវិញខ្លួន ។ ជំនឿជាក់ពីអ្នកផងទាំងពួង នឹងធ្វើឲ្យមានការរួបរួមសាមគ្គីគ្នាជុំវិញខ្លួនដែលជាអ្នកដឹកនាំ ហើយអាចជួយធ្វើឲ្យការដឹកនាំដើរទៅរកជោគជ័យបានឆាប់រហ័ស ។ ក៏ប៉ុន្ដែ នៅពេលដែលមានការរួបរួមជុំវិញខ្លួនហើយ មេដឹកនាំមិនត្រូវភ្លេចខ្លួនភ្លើតភ្លើន មើលងាយអ្នកផងជុំវិញឡើយ ។ កាន់តែមានការរួបរួមជុំវិញខ្លួនខ្លាំងឡើងកាលណា កាន់តែផ្ដល់សារៈសំខាន់ដល់សហការីជុំវិញខ្លួនកាន់តែឱនលំទោន ប្រកបដោយសេចក្ដីថ្លៃថ្នូរខ្ពស់ឡើងជានិច្ច ។ មិនគួរនិយាយពីអ្នកក្រោមឱវាទថាអាក្រក់យ៉ាងនេះ មិនល្អយ៉ាងនោះឡើយ ។ ត្រូវរិះរកវិធីកែខៃដោយភាពស្មោះត្រង់ ដើម្បីធ្វើឲ្យមានការរីកចម្រើនទាំងអស់គ្នា ដើរទៅជាមួយគ្នាឆ្ពោះទៅរកជោគជ័យ ។ ត្រូវចាំថា អង្គការនយោបាយដឹកនាំ ប្រៀបបីដូចជាក្រុមតូរ្យតន្ដ្រីមួយដែរ ។ ត្រូវមានភាពប៉ិនប្រសប់ក្នុងការងាររៀងខ្លួន ដូចគ្នាស្មើៗគ្នា ។ បើស្គរលេងល្អ តែហ្គីតាលេងអន់ ក៏មិនកន្ដ្រាក់ ទាក់អារម្មណ៍អ្នកមើលអ្នកស្ដាប់ ។ បើស្គ ហ្គីតា លេងល្អ តែបើអ្នកច្រៀង ច្រៀងមិនពិរោះ គ្មានការទាក់ទាញ នៅរឹងស្ដូក ក៏មិនអាចទាក់អារម្មណ៍អ្នកក្រោមឆាកឲ្យហក់លោតឡើងរាំបាន ឡើយ ។ ពោលគឺ ទាំងអស់គ្នាជាក្រុមការងារ ដែលស្មោះត្រង់នឹងគ្នា មានការទទួលខុសត្រូវតាមមុខងាររៀងៗខ្លួន ដោយស្មោះស្មគ្រ័ គ្មានល្បិចប៉ែងជើង ប៉ែងដៃគ្នាឡើយ ។ យ៉ាងណាមិញ ក្នុងភាពជាអង្គការនយោបាយមួយ ត្រូវតែកសាងឲ្យទៅជាក្រុមការងារល្អរលូនបំផុត ទើបអាចជម្រុញឲ្យប្រជាពលរដ្ឋទាំងអស់ ភ្ញាក់រលឹកជឿជាក់បាន ។ ម្នាក់ៗមានភាពស្មោះត្រង់ចំពោះភារៈរបស់ខ្លួនជាអ្នកដឹកនាំ មិនថាថ្នាក់ណា នៅទីណា កន្លែងណា មិនចាំបាច់ដេកចាំឲ្យមានអ្នកដាស់តឿន ឬធ្វើដើម្បីផ្គាប់មុខមាត់ឡើយ ។ ម្នាក់ៗត្រូវគិតថា ចេះអ្វីមួយដែលអ្នកឯទៀតមិនចេះ តែអ្នកឯទៀត ក៏ចេះអ្វីមួយដែលយើងមិនចេះ ។ ហេតុនេះ ដើម្បីសម្រេចជោគជ័យ អ្នកដឹកនាំមានភារៈពូត ប្រមូលផ្ដុំ សមត្ថភាព និងការប្រឹងប្រែងរបស់អ្នកជុំវិញខ្លួន ដើរឆ្ពោះទៅរកគោលដៅរួម ដោយភាពស្មោះត្រង់ និងពុះពារ ព្យាយាម ប្ដូរផ្ដាច់ យ៉ាងអត់ធ្មត់បំផុត ដោយការនាំមុខគេជានិច្ច ក្នុងការពុះពារឧបសគ្គផ្សេងៗ ។ ចូរពិចារណាចងចាំ និងយល់យ៉ាងជាក់ថា ខ្សែហ្គីតាមួយ មានសម្លេងតែមួយប៉ុណ្ណោះ ខ្សែទាំង៥មានសម្លេងខុសៗគ្នា តែដោយភាពប៉ិនប្រសប់របស់អ្នកលេងហ្គីតា ចេះរួមផ្សំសម្លេងខ្សែទាំងនោះបញ្ចូលគ្នាធ្វើឱ្យអ្នកលេងអាចលេង ភ្លេងបានយ៉ាងពិរោះរណ្ដំ នាំព្រលឹងអាត្ម័នអ្នកស្ដាប់ អ្នកទស្សនា ឲ្យលង់លក់ទៅតាមចំណង់របស់គេបាន ។ តើអ្នកណាមួយអាចទាយថា អ្នកលេងដែលប្រើប្រាស់ហ្គីតានេះ នឹងលេងបានត្រឹមតែប៉ុន្មានបទ ប្រាកដជាគ្មានចម្លើយទេ ។ យ៉ាងណាមិញ ជាអ្នកដឹកនាំដែលស្រឡាញ់ជាតិពិត ក៏ត្រូវរៀនសូត្រពីនេះដែរ ទើបអាចកសាងក្រុមការងារល្អរលូនបាន ។ ក្រៅពីនេះ ការរួមសុខ រួមទុក្ខជាកត្ដាសំខាន់ខ្លាំងណាស់ ។ ជាមេដឹកនាំ ត្រូវរស់នៅរួមសុខរួមទុក្ខជាមួយគ្នា មិនរត់មិនដោះយករួចខ្លួនក្នុងគ្រាអាសន្នមិនដេកស្រួល ស៊ីឆ្ងាញ់ យកសុខតែម្នាក់ឯង ឬប្រើហើយមិនទទួលខុសត្រូវ ឬមួយក៏បោកប្រាស់ប្រើ នោះមិនមែនជាការល្អដល់មេដឹកនាំសោះឡើយ ។ ដូចរៀបរាប់មកខាងលើមកហើយ គឺអ្នកដឹកនាំត្រូវតែស្មោះត្រង់គ្រប់ឥរិយាបថទាំអស់ តាំងពីការគិត ការនិយាយ ការធ្វើ ការរស់នៅដោយភាពប្ដូរផ្ដាច់ចំពោះជាតិមាតុភូមិ ប្រជាពលរដ្ឋ និងអង្គការនយោបាយរបស់ខ្លួន ដែលខ្លួនមានតួនាទីដឹកនាំ ដើម្បីជម្រុញការតស៊ូឆ្ពោះទៅរកជោគជ័យផ្ដាច់ព្រ័ត ដោយគ្មានវៀចវេរ ។
“ដាក់ខ្លួនឲ្យទាប ដើម្បីមើលឲ្យបានដល់ជម្រៅបញ្ហា តែក្រោកឈរឲ្យខ្ពស់ ដើម្បីមើលឲ្យបានឆ្ងាយ ដោយភាពភ្លឺស្វាងនៃអនាគត”។
មទ្ទវៈ ឬភាពរាបសារទន់ភ្លន់ (Maddava = gentleness)
មទ្ទវៈ ជាសេចក្ដីរាបសារទន់ភ្លន់ មេដឹកនាំត្រូវសម្ដែងនូវទឹកមុខញញឹម រួសរាយរាក់ទាក់ជានិច្ចចំពោះអ្នកក្រោមបង្គាប់ និងប្រជាពលរដ្ឋទូទៅ ទោះជានៅពេលមានឧបសគ្គពិបាកយ៉ាងណាក្ដី ។ សេចក្ដីរីករាយរបស់មេដឹកនាំជាឱសថ អាចលើកទឹកចិត្ដទាហាន ឬអ្នកក្រោមឱវាទឲ្យមានទឹកចិត្ដប្រយុទ្ធ ឬមានក្ដីសង្ឃឹមទៅមុខបាន ។ ហេតុនេះ មេដឹកនាំមិនត្រូវធ្វើមុខស្រពាប់ស្រពោន មុខក្រញូវ មុខស្អុយ ប្រកាន់ ឬកក្រអឺតក្រទម ច្រងេងច្រងាង ឆេវឆាវ អាងថាខ្លួនឯងអ្នកធំមានអំណាច ឬមេគេនោះទេ ។ មេដឹកនាំត្រូវតែរាក់ទាក់ដាក់អ្នកតូច អ្នកក្រោមបង្គាប់ និងប្រជាពលរដ្ឋសាមញ្ញមុនជានិច្ច ។ ត្រូវព្យាយាមស្គាល់ឈ្មោះអ្នកក្រោមឱវាទឲ្យបានអស់ និងត្រូវហៅឲ្យចំៗឈ្មោះថា លោក. ក… ឬ លោក…ខ ជាដើម ។ ការហៅចំឈ្មោះមានន័យខាងចិត្ដសាស្ដ្រមួយធំណាស់ ជាពិសេស ចំពោះអ្នកដែលមានឋានៈតូចទាបជាង ។ ក្រៅពីនេះ មេដឹកនាំត្រូវទទួលនូវសេចក្ដីគោរពពីអ្នកផង ដោយការយកចិត្ដទុកដាក់ មិនព្រងើយកន្ដើយ ហើយត្រូវដាក់ខ្លួនឲ្យមានលក្ខណៈសាមញ្ញជាមួយនឹងប្រជាពលរដ្ឋ និងអ្នកក្រោមបង្គាប់ ។ មិនស៊ីជោរ អួតអាង ពេលគេសរសើរ មិនត្រូវអង្គុយលើចង្អេរលើកខ្លួនឯង ហើយបន្ដុះបង្អាប់អ្នកដទៃ ពោលគឺមិនត្រូវនិយាយពីរឿងខ្លួនឯងថា គ្រាន់បើជាងអ្នកដទៃ ឬតាំងខ្លួនឯងជាមេដឹកនាំរបស់អ្នកទាំងអស់នោះ ។ ផ្ទុយទៅវិញ ត្រូវតាំងខ្លួនជាអ្នកបម្រើប្រជាពលរដ្ឋទើបប្រសើរ ។ មេដឹកនាំត្រូវហ៊ានសារភាពកំហុស ដោយការទទួលខុសត្រូវ និងដោយទឹកមុខញញឹមពេញចិត្ដចំពោះអ្វីដែលបានធ្វើខុស ឬបានចាត់ការខុស ។ មេដឹកនាំត្រូវទន់ភ្លន់ តែមិនទន់ជ្រាយនោះទេ បើប្រៀបធៀបទៅនឹងដើមឈើ មេដឹកនាំត្រូវធ្វើដូចជាដើមផ្ចឹក ក្រញូង និងបេង ជាដើម ដែលមានភាពទន់ខាងក្រៅ តែរឹងប៉ឹងខាងក្នុង ។ មេដឹកនាំមិនត្រូវធ្វើដូច ដើមល្ហុង និងអំពៅ ដែលមានលក្ខណៈរឹងក្រៅ តែប្រហោងក្នុងនោះទេ ។ មេដឹកនាំត្រូវចេះស្គាល់កាលៈទេសៈ និងស្ថានការណ៍ តើពេលណាត្រូវធ្វើមេដឹកនាំគេ ? ហើយពេលណាត្រូវធ្វើជាអ្នកក្រោមបង្គាប់គេ ? ។ កាន់តែមានការរួបរួម មានជោគជ័យក្នុងការធ្វើឲ្យអ្នកផងរួបរួមគ្នាដើរតាមខ្លួន អ្នកដឹកនាំកាន់តែមានភាពរាបសារទន់ភ្លន់ឱនលំទោនចំពោះអ្នកជុំវិញ ខ្លួនខ្លាំងឡើងជាលំដាប់ ។ ភាពរួសរាយ រាក់ទាក់ឲ្យលំទោនរបស់អ្នកដឹកនាំ ជាមន្ដស្នេហ៌មួយអាចធ្វើឲ្យគេដើរតាមគោលការណ៍នានារបស់ខ្លួន និងរបស់អង្គការនយោបាយខ្លួនបានយ៉ាងមានប្រសិទ្ធភាព ។ “ដើម្បីដឹកនាំគេ ត្រូវធ្វើឲ្យគេស្រឡាញ់ជាមុន ដើម្បីឲ្យគេស្រឡាញ់ ត្រូវស្រឡាញ់គេដោយស្មោះស្ម័គ្រជាមុន” ។ តែត្រូវចាំថា “ធ្វើជាអ្នកបម្រើជាតិប្រជាពលរដ្ឋ មិនមែនជាអ្នកជិះជាន់សង្កត់សង្កិនរាស្ដ្រតូចតាចឡើយ” ។
តបៈ ឬស្អាតស្អំ (Tapa = self controlling)
តបៈ ការដុះខាត់សម្អាតចិត្ដ ឬកម្ចាត់នូវអំពើអាក្រក់ក្នុងខ្លួន ។ តើត្រូវកំចាត់អ្វីខ្លះ ? មេដឹកនាំត្រូវកម្ចាត់អារម្មណ៍ដែលនាំឲ្យប្រព្រឹត្ដិអំពើអាក្រក់ ទាំងឡាយ និងបញ្ជាអារម្មណ៍របស់ខ្លួនឯងមិនឲ្យក្ដៅក្រហាយ ។ មេដឹកនាំមិនធ្វើឲ្យក្ដៅក្រហាយដល់ចិត្ដអ្នកដទៃ អ្នកក្រោមឱវាទឡើយ ។ ត្រូវមានផែនការ កាលវិភាគកំណត់ច្បាស់លាស់សម្រាប់កិច្ចការប្រចាំថ្ងៃ ហើយអនុវត្ដតាមផែនការនោះ ។ ដូច្នេះ ត្រូវសង្កេតមើលសកម្មភាពរបស់ខ្លួនគ្រប់ពេលវេលា បើដឹងថា ធ្វើខុស ឬធ្វើអំពើអាក្រក់ ត្រូវកែប្រែចេញ ។
អក្កោធៈ (Akkodha = non-anger)
អក្កោធៈ គឺការមិនងាយខឹងក្រេវក្រោធ ។ មេដឹកនាំមិនត្រូវខឹងក្រេវក្រោធ ឆេវឆាវជាដាច់ខាត ព្រោះការខឹងនេះ គឺជារនាំងបាំងឲ្យងងឹត មិនស្គាល់ខុស និងត្រូវ ល្អ និងអាក្រក់ យុត្ដិធម៌ និងអយុត្ដិធម៌ ដោយសារតែសេចក្ដីវង្វេងនឹងភ្លើងកំហឹង ។ បើមេដឹកនាំមានសេចក្ដីក្រោធ នោះមិនមែនជាការល្អសោះឡើយ ព្រោះសេចក្ដីក្រោធប្រៀបដូចជាច្រែះរបស់អាវុធក្នុងលោក ប្រៀបដូចជាភ្លើងឆេះសម្រាប់នាំទៅរកសេចក្ដីវិនាស ។ អ្នកក្រោធរមែងមិនដឹងនូវហេតុផល និងធ្វើឲ្យចិត្ដក្ដៅ សោកសៅ (មិនស្ងប់) មានទុក្ខជានិច្ច ។ គេសម្គាល់សេចក្ដីក្រោធបានតាមរយៈការមិនពេញចិត្ដ ការទាស់ចិត្ដ ការក្ដៅពុះកញ្ជ្រោល ការគិតឈ្លោះប្រកែក និងការចងគំនុំសងសឹក ។ ម្យ៉ាងទៀតពាក្យថា ក្រោធ ក៏មានន័យថា ខុស ដូច្នេះបើមេដឹកនាំខឹង ឬខ្ញាល់ មានន័យថា ខុស ដូចពាក្យចាស់ពោលថា “ខឹងខុស ខឹងខូច ខឹងខាត” ។ អាស្រ័យហេតុនេះ មេដឹកនាំគ្រប់លំដាប់ថ្នាក់ មិនត្រូវយកការខឹងក្រេវក្រោធ មកដាក់ខ្លួនឡើយ ។
អវិហឹង្សា (Avihimsa = non-violence)
អវិហឹង្សា មានន័យថា មិនបៀតបៀនធ្វើឲ្យអ្នកដទៃក្ដៅក្រហាយ កើតទុក្ខដោយសារខ្លួន ជាពិសេសលើពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនឯង ។ មេដឹកនាំមិនត្រូវយកអំណាចតួនាទីរបស់ខ្លួន ទៅគាបសង្កត់ជិះជាន់គំរាមកំហែងប្រជាពលរដ្ឋ ដើម្បីតែផលប្រយោជន៍ផ្ទាល់ខ្លួន ឬផលប្រយោជន៍បក្សពួកខ្លួននោះទេ ។ មេដឹកនាំត្រូវគោរពសិទ្ធិពលរដ្ឋ កុមារ ចាស់ទុំ និងស្ដ្រីភេទ ។មេដឹកនាំមិនត្រូវប្រើអំពើហឹង្សាចំពោះ ជនរួមជាតិឡើយ ត្រូវប្រកាន់យកប្រជាធិបតេយ្យ យកប្រជាពលរដ្ឋជាធំ ។ មេដឹកនាំត្រូវឲ្យអភ័យ និងលើកលែងទោស ចំពោះអ្នកដើរតាម ឬប្រជាពលរដ្ឋរបស់ខ្លួនដែលធ្វើខុស ។ មិនមែនខុសដៃយកដៃ ខុសជើងយកជើងទេ ។ ត្រូវចាំថា អ្នកដើរតាម និងប្រជាពលរដ្ឋ គ្មានកំហុសទេ ខុសឬត្រូវ គឺជាលទ្ធផលរបស់មេដឹកនាំ ព្រោះមេដឹកនាំជាអ្នកទទួលខុសត្រូវ ។ ប្រជាពលរដ្ឋប្រៀបដូចជាកូន ដែលពួកគេមិនដឹងអ្វីទេ ។ ហេតុនេះហើយ មេដឹកនាំត្រូវធ្វើការអប់រំបណ្ដុះបណ្ដាលពលរដ្ឋ ឲ្យមានចំណេះដឹង និងសមត្ថភាពគ្រប់ៗគ្នា ។ បើអ្នកក្រោមឱវាទធ្វើខុស ឬបរាជ័យក្នុងកិច្ចការអ្វីមួយ កំហុសត្រូវធ្លាក់លើមេដឹកនាំជាអ្នកខុស មិនត្រូវដាក់កំហុស ឬដាក់ទោសលើអ្នកក្រោមបង្គាប់នោះទេ ។ មេដឹកនាំជាអ្នកសម្រេចចិត្ដលើកិច្ចការគ្រប់យ៉ាង ទាំងការប៉ាន់ប្រមាណស្ថានការណ៍ ការរៀបចំផែនការ ការអនុវត្ដ ការដឹកនាំធ្វើ និងត្រួតពិនិត្យជាដើម ។
ខន្ដី ( Khanti = forbearance)
ខន្ដី គឺការអត់ធន់ មេដឹកនាំនឹងទទួលបានជោគជ័យលើកិច្ចការងារទាំងពួង បើសិនជាមេដឹកនាំទាំងអស់មានខន្ដី គឺសេចក្ដីអត់ធន់ ។ តើមេដឹកនាំត្រូវអត់ធន់នឹងអ្វីខ្លះ ? មេដឹកនាំត្រូវអត់ធន់នឹងសេចក្ដីលំបាក សេចក្ដីវេទនា ការឈឺចាប់ទាំងពួង ការិះគន់ ការមើលងាយ មិនលើកទឹកចិត្ដ។ល ។ មេដឹកនាំត្រូវអត់ធន់នឹងតណ្ហា ឬមហិច្ឆតាផ្ទាល់ខ្លួនដែលគាបសង្កត់ជម្រុញឲ្យប្រព្រឹត្ដិអំពើមិន ត្រឹមត្រូវ (ទុច្ចរិត) ។ មេដឹកនាំមិនធ្វើតាមតែអារម្មណ៍ ឬចិត្ដរបស់ខ្លួននោះឡើយ ។ មេដឹកនាំត្រូវអត់ធន់ ដុសខាត់ភាពល្ងង់ខ្លៅរបស់ខ្លួន និងភាពល្ងង់ខ្លៅរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ ឬអ្នកក្រោមបង្គាប់ ។ មេដឹកនាំត្រូវអត់ធន់ចំពោះការងាររបស់ខ្លួន ពាក្យណែនាំ ឬការប្រឹក្សាពីអ្នកផងទាំងពួង មិនថា អ្នកក្រោមបង្គាប់ ឬជាគ្រូអាចារ្យឡើយ ។ មេដឹកនាំត្រូវអត់ធន់ចំពោះការត្មេះតេះដៀល ការប្រឆាំងពីសង្គម និងចំពោះពេលវេលាដែលធ្វើការងារមិចបានសម្រេច ។ ចំណុចពិសេសមួយទៀត មេដឹកនាំត្រូវមានអំណត់ចំពោះការស្ដាប់ ការជឿ ។ មិនត្រូវជឿងាយ ខឹងងាយ ផ្ដេសផ្ដាស (ត្រចៀកស)ឡើយ ។ឮមួយរយដង មិនស្មើនិងឃើញម្ដង ការឃើញមួយរយដង មិនស្មើបានប៉ះម្ដង ទោះជាមានហេតុផលក៏ដោយ ក៏មិនត្រូវដាក់ចិត្ដជឿភ្លាមទេ ។ មេដឹកនាំត្រូវចុះមើលស្ថានការណ៍ពិតជាក់ស្ដែងដោយខ្លួនឯង និងបង្កើតទម្លាប់នេះដល់អ្នកក្រោមបង្គាប់ ។ តោងគោរពប្រណិបតន៍តាមព្រះពុទ្ធបរមគ្រូនៃយើង ដែលអត់ធន់ស្វែងរកមាគ៌ាប្រោសសត្វលោករហូតបានសម្រេចព្រះ និញ្វន្ដ ។
អវិរោធនៈ (Avirodhana = uprightness)
អវិរោធនៈ គឺការមិនធ្វើខុស មេដឹកនាំត្រូវធ្វើឲ្យបានត្រឹមត្រូវជានិច្ច ទាំងការគិតត្រូវ ការយល់ត្រូវ ការនិយាយត្រូវ ការធ្វើត្រូវ ការព្យាយាមត្រូវ ការភ្ញាក់រលឹកត្រូវ ការតម្កល់ចិត្ដត្រូវ និងការចិញ្ចឹមជីវិតត្រូវ ។ តែមិនត្រូវរួញរាដល់មិនហ៊ានធ្វើអ្វីសោះ ព្រោះខ្លាចខុសនោះឡើយ ក្នុងភាពជាអ្នកដឹកនាំត្រូវហ៊ានប្រថុយ ហ៊ានអារកាត់នៅក្នុងកាលៈទេសៈចាំបាច់ ។ ប៉ុន្ដែការហ៊ានប្រថុយ ត្រូវផ្អែកលើផលប្រយោជន៍ជាតិ និងជនរួមជាតិជាធំ ផ្អែកលើកលយុទ្ធសាស្ដ្រត្រឹមត្រូវស្ថានការណ៍ជុំវិញខ្លួន ពេលវេលា និងលទ្ធភាពហុចឲ្យ ។ មិនត្រូវប្រថុយដោយគ្មានគ្រឹះ គ្មានការត្រេះរិះពិចារណាឡើយ ។ មេដឹកនាំមិនត្រូវប្រកាន់នូវគុណធម៌ងាប់ស្ដូក គ្មានភាពបត់បែន តាមតម្រូវការសម្រាប់អ្នកដឹកនាំនោះឡើយ ត្រូវចេះវិភាគរកអ្វីល្អ អ្វីអាក្រក់ អ្វីគ្រោះថ្នាក់ដល់សង្គមជាតិ ពោលគឺត្រូវហ៊ានធ្វើការអាកាត់ដើម្បីផលប្រយោជន៍ប្រជាពលរដ្ឋ និងជាតិជាធំ ។
ការដែលធ្វើគំរោងផែនការមិនខុស មេដឹកនាំមុននឹងធ្វើផែនការ ត្រូវតែស្គាល់ស្ថានការណ៍ឲ្យច្បាស់ សិក្សាយកពត៌មានឲ្យបានជាក់លាក់។ មេដឹកនាំត្រូវចម្រាញ់ព័ត៌មានដែលទទួលបាន រហូតទាល់តែព័ត៌មាននោះល្អិតល្អន់ល្អ ទើបយកព័ត៌មាននោះ មកធ្វើផែនការ ដើម្បីប្រៀបធៀបជាមួយគូរប្រកួតប្រជែងរបស់ខ្លួន ដោយដឹងជាមុនថា គំរោងផែនការនោះពិតជាឈ្នះ ឬគំរោងផែនការនោះចាញ់ ។ មេដឹកនាំត្រូវដឹងពីខ្លួនឯង និងសត្រូវ ទាំងចំនួនកម្លាំង សមត្ថភាព ស្មារតី ធនធាន បច្ចេកវិទ្យា សម្ភារៈស្ថានការណ៍ និងបរិដ្ឋានជុំវិញខ្លួន ។ល។ បើសិនមានខ្វះចន្លោះ ត្រូវកែតម្រូវ និងបំពេញបន្ថែមឲ្យបានត្រឹមត្រូវ មុននឹងដាក់ឲ្យគេអនុវត្ដ ។ការមិនធ្វើខុសដោយសម្ដី ដោយចិត្ដ ដោយកាយវិការ ដោយការងារចំពោះខ្លួនឯង អ្នកក្រោមបង្គាប់ សហការី ការងារ ប្រជាពលរដ្ឋ ច្បាប់ តួនាទី ទំនៀមទំលាប់ វប្បធម៌ និងប្រពៃណីជាតិនេះហើយ ជាលក្ខណៈមេដឹកនាំល្អ ។ “អ្នកដឹកនាំមិន គាំទ្រ មិនសមគំនិតនឹងអ្នកធ្វើខុសឡើយ ។ ពេលធ្វើខុស អ្នកដឹកនាំត្រូវហ៊ានទទួលខុស មិនលំអៀង ព្រោះ អគតិ៤យ៉ាង គឺការស្រឡាញ់ ស្អប់ ច្រណែន ឈ្នានីស។”
អត្ថបទទាក់ទង