ស្វែងយល់អំពីទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ (Social Cognitive Theory)
ទ្រឹស្ដិ
(ទ្រឹស) នាមសព្ទ (សំ. ទ្ឬស្ដិ; បា. ទិដិ្ឋ) មើលពាក្យ ទិដ្ឋិ។ ពាក្យនេះ សព្វថ្ងៃប្រើជា ទ្រឹស្ដី (ជើង ដ) គឺការឃើញដោយភ្នែក ឬការយល់ឃើញដោយគំនិតប្រាជ្ញាយោបល់, គោលការណ៍ដែលពន្យល់ចង្អុលប្រាប់នូវដំណើរទំនងនៃកិច្ចការទាំងពួងដែលត្រូវធ្វើយ៉ាងណាៗ។
រឿងនេះគ្រាន់តែជាទ្រឹស្ដីទេ, បុគ្គលនេះមានតែទ្រឹស្ដី តែមិនទាន់មានការប្រតិបត្តិ ឬការពិសោធនៅឡើយទេ; ទ្រឹស្តីទុកជាមូលដ្ឋាននៃកិច្ចប្រតិបត្តិ។
សង្គម
សង់-គំ ឬ–គៈមៈ សំ. បា. ( ន. ) ការជួបជុំគ្នា, ការប្រជុំគ្នា ; ការរាប់រកគ្នា, ការប្រមូលរួបរួមផ្តុំមនុស្សឬសត្វ : សង្គមមនុស្ស, សង្គមសត្វ ។ វេវ. សង្គតិ។ សង្គមកិច្ច (សង់គៈមៈកិច ឬ សង់គំ-ម៉–) កិច្ចការក្នុងសង្គមឬរបស់សង្គម; កិច្ចការដែលធ្វើឡើងដើម្បីជួយយឹតយោងសង្គមមនុស្សឲ្យបានសុខចម្រើន។ ឈ្មោះក្រសួងរដ្ឋមន្រ្តីមួយកាន់កាប់មុខការដូចពោលខាងលើនេះ : ក្រសួងសង្គមកិច្ច។ សង្គមដ្ឋាន, –មាល, –សភា, –សាលា ទីឬរោងសម្រាប់ប្រជុំ។ សង្គមភាព ភាពនៃសង្គម ។ល។
ពុទ្ធិ
ន.(សំ.បា.) ប្រីជា ប្រាជ្ញា ការយល់ មនុស្សមានពុទ្ធិ (ប្រើក្នុងកាព្យ) អ្នកសុទិដ្ឋិ ដែលមានពុទ្ធិ ប្រសើរឆើតឆាយ តែងមានយោបល់ យល់ការវែងឆ្ងាយ ញ៉ាំងជនទាំងឡាយឲ្យបានក្ដីសុខ។
ពុទ្ធិ គឺសំដៅយកចំណេះដឹងទូទៅរបស់មនុស្ស ទោះក្នុងខ្លួនយើងក្តី ខ្លួនអ្នកដទៃក្តី ឬនៅលើធម្មជាតិក្រៅខ្លួនយើងក្តី ឬក្នុងធម្មជាតិក្រៅខ្លួនយើងក្តី ដែលបានមកពីការស្រាវជ្រាវផ្សេងៗ។ ប៉ុន្តែពុទ្ធិពុំមែនត្រឹមតែជាចំណេះដឹងស្រពេចស្រពិល ឬមានប្រព័ន្ធច្បាស់លាស់ដែលមនុស្សបង្កើតប៉ុណ្ណោះទេ តែវាជារបៀបដែលញ៉ាំងអោយចំណេះទាំងនោះ កើតឡើងថែមទៀតផង។ គេចែកពុទ្ធិជាបីគឺ (សូមចុចទីនេះដើម្បីអានបន្ត)
ក្រឡេកមើលតាមប្រវត្តិសាស្រ្ត ទ្រឹស្តីបទជាច្រើនត្រូវបានគេបង្កើតឡើង ដើម្បីបរិយាយអំពីឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស។ មុនការកើតឡើងនៃទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ ទ្រឹស្តីបទទាក់ទងធម្មជាតិមនុស្សជាច្រើន បានព្យាយាមលើកតម្កើងជ្រុលដល់តួនាទីនៃជីវសាស្រ្ត និងសង្គមបរិយាកាសជុំវិញ ក្នុងការកំណត់ឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស ដោយគេពុំសូវគិតដល់កត្តាខាងក្នុងផ្សេងៗទៀត ដែលត្រូវបានគេទទួលស្គាល់ថា ជាកត្តាកំណត់ដ៏មានសារៈសំខាន់។ ទ្រឹស្តីពុទ្ធិបែបក្រុមឥរិយាបទ បានផ្តោតយ៉ាងតឹងរឹងលើកត្តាបរិយាកាសសង្គមជុំវិញ ដោយគេបានសន្និដ្ឋានថា ការសម្របខ្លួន ការអភិវឌ្ឍន៏ខ្លួន និងការសិក្សារៀនសូត្ររបស់មនុស្ស កើតឡើងជាឯកតោភាគី តាមរយៈកម្លាំងជម្រុញខាងក្រៅ។ លើសពីនេះទៅទៀត គេក៏ផ្តោតសំខាន់ លើការវិវត្តន៏នៃជីវសាស្រ្ត គឺថាវាជាកម្លាំងរុញច្រានដ៏សំខាន់នៃឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស ដោយគេភ្លេចគិតទៅដល់ឥទ្ធិពលសង្គម និងច្ចេកវិទ្យា (Technology) ដែលវាក៏ជាកត្តាសំខាន់ផងដែរ នៃការជះឥទ្ធិពលដល់ការវិវត្តន៍នេះ (Pajares, 2002)។
ក្នុងការប៉ុនប៉ង ដើម្បីពន្យល់ឲ្យកាន់តែច្បាស់ពីសមត្ថភាព ឬមុខងាររបស់មនុស្ស (Human Functioning) Miller និង Dollard (1941) បានបង្ហាញជាលើកដំបូងនូវគំនិតទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ឋិ ដោយគេយកគំរូតាម ក្រុមទ្រឹស្តីពុទ្ឋិបែបក្រុមឥរិយាបទ។ បើទោះបីជាទ្រឹស្តីបទថ្មី មានលក្ខណៈប្រសើរជាងទ្រឹស្តីបទចាស់ក៏ដោយ ប៉ុន្តែវានៅតែបរាជ័យ គឺថាទម្រង់ថ្មីនៃប្រតិកម្មការឆ្លើយតបរបស់ឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស និងដំណើរការចម្លងតាម (នៅពេលមនុស្សម្នាក់ធ្វើការសង្កេត ហើយចម្លងឥរិយាបថមនុស្សម្នាក់ទៀត) ត្រូវការប្រើពេលវេលាយូរ បូករួមទាំងការដែលមិនត្រូវបានគេពង្រឹងក្នុងឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស។ ដើម្បីដោះស្រាយបញ្ហានេះ Bandura បានផ្តូចផ្តើមបង្កើតទ្រឹស្តីថ្មីមួយ នាដើមស.វ ទី៦០ ដោយគាត់ហៅទ្រឹស្តីនេះថា ទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ។ គាត់ចង់ផ្តោតសំខាន់ទៅលើ ពុទ្ឋិ (Cognitive) ដែលសំដៅលើ សមត្ថភាព ឬមុខងារមនុស្ស បានដល់សេចក្តីដឹង ឬការស្គាល់ខ្លួន ការទទួលដឹង (ឬស្គាល់ដោយវិញ្ញាណ) ហេតុផល និងការវិនិច្ឆ័យ នៃឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្ម (Pajares 2002)។
ទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ (បង្ហាញឲ្យគេស្គាល់នៅឆ្នាំ 1963 ដោយ Bandura និង Walters) បានយកចិត្តទុកដាក់ ផ្តោតសំខាន់លើតួនាទីចម្បង នៃការរៀនដឹងដោយសង្កេត និងរបស់ជំនួយដល់ការសង្កេត (Vicarious មានន័យថា មនុស្សរៀនដឹងដោយការសង្កេតរបស់ជាគំរូ) ក្នុងមុខងាររបស់មនុស្ស។ ក្រោយមក Bandura (1977) បានអភិវឌ្ឍន៏ទ្រឹស្តីគាត់បន្ថែមទៀត ដោយដាក់បញ្ចូលអង្គសំខាន់ថ្មីមួយទៀត គឺ ជំនឿលើខ្លួនឯង ដែលជាកត្តាចម្បងនៃឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស។ ក្នុងទ្រង់ទ្រាយលក្ខណៈនៃដំណើរការបច្ចុប្បន្ន ទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ បានគាំទ្រការដែលលើកឡើងថា ឥរិយាបថ ឬ ប្រតិកម្មរបស់មនុស្ស ការសម្របខ្លួន និងការផ្លាស់ប្តូរប្រែប្រួល មានមូលដ្ឋានគ្រឹះលើការរៀនសូត្រដោយសង្កេត ការចាត់របៀបរបបខ្លួនឯង និងដំណើរការឆ្លុះបញ្ចាំង ឬការជះត្រឡប់មកវិញនៃការរៀនសូត្រ គឺវាមិនមានមូលដ្ឋានគ្រឹះលើដំណើរឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មឆ្លើយតប ដែលបានលើកឡើងដោយទ្រឹស្តីបទអ្នកឥរិយាបទ ឬប្រតិកម្មនិយមនោះទេ។ Bandura ហៅពហុធម្មជាតិនៃមុខងារឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់មនុស្សថាជា លក្ខណៈកំណត់ឲ្យគ្នាទៅវិញទៅមក ដើម្បីអធិប្បាយដល់ ឥទ្ធិពលនៃការកើតឡើងរបស់អ្វីមួយនៃបុគ្គល (ឧទាហរណ៏ បញ្ញា អារម្មណ៏ ឬការរំជួលចិត្ត និងព្រឹតិ្តការណ៏ជីវសាស្រ្ត) ឥរិយាបទ និងកត្តាសង្គមបរិយាកាស ដល់សកម្មភាពមនុស្ស (Bandura, 1986)។
មនុស្សធ្វើការបកប្រែលទ្ធផល និងការផ្តល់ព័ត៌មានដល់ឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្ម ព្រមទាំងឥទ្ធិពលនៃកត្តាបរិយាកាសសង្គម ដែលពួកគេបានជួបប្រទះ និងជំនឿនៃការលើកទឹកចិត្ត ការទទួលដឹង (ឬស្គាល់ដោយវិញ្ញាណ) និងការរំជួលចិត្ត។ សង្គម (កត្តាបរិយាកាស) និង ពុទ្ឋិ (កត្តាផ្ទាល់ខ្លួន) ទាំងនេះមានឥទ្ធិពលដល់បុគ្គលិកលក្ខណ: (ឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មនាពេលអនាគត)។
ទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ មានមូលដ្ឋានគ្រឹះលើគំនិត គឺថាមនុស្សពិតជាម្ចាស់លើមុខងារឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មរបស់ខ្លួន។ មុខងារនេះផ្តល់ឲ្យពួកគេនូវប្រភព ឬធនធាននៃបញ្ញា ដែលជិះឥទ្ធិពលដល់វាសនារបស់គេ។ គេអាចរាប់បញ្ចូលសមត្ថភាព ឬមុខងារ ដូចជា គេអាចគូសវាសជានិមិត្តសញ្ញា ការបង្កើតគម្រោងផ្សេងៗ រៀនសង្កេត អនុវត្តន៏ និងប្រើប្រាស់ យន្តការការចាត់របៀបរបបខ្លួនឯង និងការឆ្លុះបញ្ចាំង ឬជះត្រឡប់មកវិញនៃបញ្ញា។ សមត្ថភាព ឬមុខងារទាំងនេះ មនុស្សបានប្រើប្រាស់វា តាមសភាវគតិជារៀងរាល់ថ្ងៃ។
ការគូសវាសជានិមិត្តសញ្ញា គឺជាសព្ទដែល Bandura ប្រើប្រាស់ដើម្បីពន្យល់ដល់ដំណើរការការគិតរបស់មនុស្ស។ គាត់បានអធិប្បាយថា វាគឺជាយាន ឬមធ្យោបាយសម្រាប់ការគិត។ រីឯ សមត្ថភាព ឬមុខងារនៃការបង្កើតគម្រោងផ្សេងៗ ត្រូវបានយកទៅប្រើប្រាស់ ដើម្បីសម្រួលដល់ដំណើរការសម្រេចចិត្តជាបឋមរបស់មនុស្ស ពោលគឺមុនមនុស្សគិត វាអនុញ្ញាតឲ្យគាត់ប្រមើរមើលជាមុន នូវលទ្ធផលនៃសកម្មភាព ដោយគេក៏ពុំចាំបាច់ត្រូវតែអនុវត្តន៏តាមគម្រោងដែលបានបង្កើតឡើងនោះដែរ។ លើសពីនេះ មនុស្សអាចរៀនពីបទពិសោធន៏អ្នកដទៃ សមត្ថភាព ឬមុខងារនេះគេហៅវាថា រៀនដោយសង្កេត (Vicarious Learning)។ ចំពោះ យន្តការការចាត់របៀបរបបខ្លួនឯង ឧទាហរណ៏ដូចជា ការសង្កេតដោយខ្លួនឯង និងការវិនិច្ឆ័យសកម្មភាពមនុស្ស អនុញ្ញាតឲ្យគេចាត់ចែងឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្មជាសាមញ្ញធម្មតា ដោយមានមូលដ្ឋានគ្រឹះលើការយល់ឃើញរបស់អ្នកដទៃ ពោលគឺអ្នកដទៃជាអ្នកវាយតម្លៃលើការប្រព្រឹត្តិរបស់មនុស្សម្នាក់ទៀត។ លើសពីនេះទៅទៀតនោះ សមត្ថភាព ឬមុខងារក្នុងការការជះត្រឡប់ ឬឆ្លុះបញ្ចាំងឥរិយាបទ និងបទពិសោធន៏ ឬការពិនិត្យវិនិច្ឆ័យលើបញ្ញា ហើយធ្វើការវិនិច្ឆ័យដោយខ្លួនឯង នាំដល់ការបង្កើតជំនឿលើខ្លួនឯង (ឧទាហរណ៏ ការជឿជាក់លើខ្លួនឯង ការស្រលាញ់ ឬអោយតម្លៃខ្លួនឯង ការគិតដោយខ្លួនឯង) មូលដ្ឋានគ្រឹះទាំងនេះ ត្រូវបានប្រើប្រាស់យ៉ាងទូលំទូលាយ ដើម្បីកំណត់ពេលដែលគេគិតថា ការកែប្រែនៃគំនិត និងឥរិយាបថ ឬប្រតិកម្ម វាសាកសមនឹងត្រូវប្រើ (Bandura, 1986; Pajares, 2002)។
យ៉ាងណាមិញ មានមុខងារដ៏សំខាន់មួយក្នុងការជឿជាក់លើខ្លួនឯង (Self-Belief) គេហៅវាថា ការជឿជាក់លើសមត្ថភាព ដោយវាត្រូវបានគេចាត់ទុកថាជាបេះដូងសំខាន់នៃទ្រឹស្តីសង្គមពុទ្ធិ ហេតុដូចនេះហើយ វាទាមទាឲ្យមានការពន្យល់បន្ថែម។
អត្ថបទទាក់ទង